Ποιά ήταν η θερμοκρασία του Σύμπαντος όταν ο Θεός είπε «γενηθήτω φως»; Οι φυσικοί προσδιόρισαν έμμεσα την θερμοκρασία που είχε το Σύμπαν στα πρώτα μικροδευτερόλεπτα μετά την Μεγάλη Έκρηξη, όταν ήταν μια καυτή σούπα από πλάσμα κουάρκ-γλοιονίων, φωτονίων και άλλων στοιχειωδών σωματιδίων.Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια οι φυσικοί, χρησιμοποιώντας έναν επιταχυντή σωματιδίων στο Λονγκ Άιλαντ, συγκρούουν πυρήνες των ατόμων χρυσού μεταξύ τους, σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός, για να σχηματίσουν μια από τις πιο καυτές καταστάσεις της ύλης που δημιουργήθηκε ποτέ στη Γη. Η σούπα των σωματιδίων που γεννιούνται από την σύγκρουση μοιάζει πολύ με την κατάσταση του Σύμπαντος όπως ήταν στα πρώτα μικροδευτερόλεπτα αμέσως μετά την Μεγάλη Έκρηξη. Τώρα, οι φυσικοί κατάφεραν επιτέλους να μετρήσουν με ακρίβεια την θερμοκρασία αυτής της ύλης για πρώτη φορά.Μετά την σύγκρουση με σχετικιστικές ταχύτητες των πυρήνων χρυσού, τα πρωτόνια και τα νετρόνια των πυρήνων μεταπίπτουν σε ένα κοχλάζον νέφος πλάσματος κουάρκ-γλοιονίων. Αυτή η κόλαση αναδημιουργεί τις συνθήκες που επικρατούσαν στο Σύμπαν όταν αυτό ήταν πολύ θερμό και πυκνό για να σχηματίσει τους πυρήνες των ατόμων – ή ακόμα και τα συστατικά τους, τα πρωτόνια και τα νετρόνια. Αντ’ αυτού, η αρχέγονη κοσμική σούπα ήταν ένα φλεγόμενο χάος από τα στοχειώδη σωματίδια που ονομάζονται κουάρκ, καθώς και από γλοιόνια, οι φορείς της ισχυρής δύναμης που κρατάει σταθερούς τους ατομικούς πυρήνες. Σύμφωνα με τον φυσικό Zhangbu Xu: «Αυτά είναι τα δομικά στοιχεία των σωματιδίων που αποτελούν τον ορατό κόσμο και προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς λειτουργούν».Το πείραμα πραγματοποιήθηκε στον Σχετικιστικό Επιταχυντή Βαρέων Ιόντων (RHIC) του Εθνικού Εργαστηρίου Brookhaven, εντός του ανιχνευτού STAR (Solenoidal Tracker at RHIC). Εκεί, οι πυρήνες χρυσού που διατρέχουν κατά μήκος ενός βρόχου 2,4 μιλίων φτάνουν σε απίστευτες ταχύτητες πριν συγκρουστούν και μετατραπούν σε πλάσμα κουάρκ-γλοιονίων, το οποίο διαρκεί μόνο ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Στη συνέχεια, καθώς το εν λόγω πλάσμα ψύχεται, εκπέμπει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Ένα μέρος αυτής εμφανίζεται με τη μορφή ζευγών ηλεκτρονίου–ποζιτρονίου. Μετρώντας τις μάζες (ή τις ενέργειες) αυτών των ζευγών, οι φυσικοί μπορούν να συμπεράνουν τη θερμοκρασία της καυτής σούπας από την οποία προήλθαν.Οι φυσικοί μέτρησαν τα εύρη μάζας τέτοιων ζευγών σωματιδίων για να μετρήσουν την ενέργεια των φωτονίων που τα γέννησαν, που με την σειρά της, έδειξε την θερμοκρασία στην οποία δημιουργήθηκαν τα φωτόνια. Κι αυτό αποκάλυψε πως αυτή η θερμοκρασία ήταν 3,3 τρισεκατομμύρια βαθμοί Κέλβιν – περίπου 220.000 φορές μεγαλύτερη από την θερμοκρασία που επικρατεί στον πυρήνα του ήλιου. Οι υπολογισμοί και τα συμπεράσματα της ανακάλυψης δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature Communications.Ο προσδιορισμός αυτής της θερμοκρασίας θα βοηθήσει τους φυσικούς να καταλάβουν πότε και πώς έγινε η μετάβαση από το πύρινο αρχέγονο Σύμπαν του πλάσματος κουάρκ-γλοιονίων στα δομικά στοιχεία των ατόμων. Αυτές οι δύο καταστάσεις είναι διαφορετικές φάσεις της ύλης, παρόμοιες με τις πιο οικείες την στερεή, την υγρή και την αέρια φάση της καθημερινής ζωής. «Θέλουμε να χαρτογραφήσουμε αυτό που θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως το πιο θεμελιώδες «διάγραμμα φάσεων», λέει ο Frank Geurts, φυσικός της ομάδας του ανιχνευτή STAR. «Τι θα μπορούσε να είναι πιο ενδιαφέρον από το διάγραμμα φάσεων των θεμελιωδών δομικών στοιχείων του Σύμπαντος;»Ο επιταχυντής RHIC και το πείραμα STAR βρίσκονται στα τελικά στάδια της λειτουργίας τους μετά την έναρξή τους, πριν από 25 χρόνια. Επιταχυντής και ανιχνευτές θα κλείσουν τους επόμενους μήνες για να παραχωρήσουν την θέση τους σε μια μεγαλύτερη εγκατάσταση που ονομάζεται Επιταχυντής Ηλεκτρονίων-Ιόντων, ο οποίος αναμένεται να λειτουργήσει στις αρχές της δεκαετίας του 2030. Ωστόσο, ακόμα και μετά το κλείσιμο του STAR, τα επόμενα χρόνια οι φυσικοί θα αναλύσουν την τελευταία συλλογή δεδομένων του για να βελτιώσουν περαιτέρω την στατιστική των μετρήσεών τους για το πιο θερμό είδος ύλης που έχουμε δημιουργήσει ποτέ στη Γη – το πλάσμα κουάρκ-γλοιονίων, την παράξενη κατάσταση ύλης που μιμείται το αρχέγονο Σύμπαν. πηγή: Scientists Measure the Temperature of the Universe Just after the Big Bang – https://www.scientificamerican.com

Κλιματική κρίση: Την κατιούσα έχουν πάρει οι δράσεις για την αντιμετώπισή της – Πολύ μακριά από τον στόχο του net zero. Η καθυστέρηση στην επιβράδυνση των εκπομπών ρύπων δεν είναι συνεπής με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας για το 2050, σημειώνει ο ΟΟΣΑ  Μεγαλώνει η απόσταση ανάμεσα στις δεσμεύσεις για τις μηδενικές εκπομπές ρύπων έως το 2050 (net zero) και τα μέτρα που έχουν υιοθετήσει προς αυτήν την κατεύθυνση οι περισσότερες χώρες του κόσμου.Οι δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης επιβραδύνονται, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ (Climate Action Monitor 2025), η οποία καταγράφει την πρόοδο προς τον στόχο του net zero στις 38 χώρες-μέλη του Οργανισμού και σε άλλες 14 χώρες-εταίρους του, στις οποίες αντιστοιχούν συνολικά 78% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι συνολικές εκπομπές ρύπων των χωρών αυτών είναι 8% υψηλότερες από τα επίπεδα που θα απαιτούνταν για να επιτύχουν τους ενδιάμεσους στόχους που έχουν θέσει οι ίδιες για το 2030.Κατά μείζονα λόγο, η καθυστέρηση στην επιβράδυνση των εκπομπών ρύπων δεν είναι συνεπής με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας για το 2050.Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εκπομπές ρύπων αυξήθηκαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, ενώ συνολικά έχουν αυξηθεί 3% από το 2015. Για τον λόγο αυτόν ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι η παγκόσμια κοινότητα θα πρέπει να ενισχύσει την αξιοπιστία της με την ευκαιρία των νέων δεσμεύσεων για το 2035 που θα αποτελέσει τον νέο ενδιάμεσο στόχο.Η επιβράδυνση στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης αποτελεί την άλλη όψη της επιβράδυνσης στην πράσινη μετάβαση, την οποία διαπιστώνει ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) στην ετήσια έκθεσή του για το 2025.Αν και παραμένει η πρόβλεψή του ότι η παραγωγή ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές (ΑΠΕ) θα αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από κάθε άλλη μορφή ενέργειας, αναθεώρησε ανοδικά την πρόβλεψή του για τη ζήτηση φυσικού αερίου και, σε μικρότερο βαθμό, και του πετρελαίου. Για το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) σημειώνει ότι με τις μεγάλες επενδύσεις που είναι προγραμματισμένες η παραγωγή του θα αυξηθεί κατά 50% από το 2030. Κίνδυνοι για ακραία φαινόμενα Η καθυστέρηση στην κλιματική αλλαγή αυξάνει βέβαια τους κινδύνους για ακραία καιρικά φαινόμενα. Ανάλογα με τα σενάρια για τις εκπομπές ρύπων, οι προβολές του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι η μέση παγκόσμια θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, με μία διαφορά έως 6 βαθμών Κελσίου μεταξύ των σεναρίων πολύ χαμηλών και πολύ υψηλών θερμοκρασιών, «αναδεικνύοντας το κόστος της καθυστέρησης στη δράση», όπως αναφέρει.Τόσο ο ΟΟΣΑ όσο και ο ΙΕΑ συμφωνούν ότι η μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα παραμένει σταθερά υψηλότερη από τον στόχο που είχε τεθεί στην εμβληματική σύνοδο του Παρισιού του 2025 – να μην υπερβαίνει η αύξηση της θερμοκρασίας τους 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής. Αυτό δεν είναι πλέον εφικτό, έως ότου επιτευχθεί το net zero.Μετά την επικύρωση της Συνθήκης του Παρισιού, οι δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι χώρες για το κλίμα συνέβαλαν στον περιορισμό της προβλεπόμενης υπερθέρμανσης του πλανήτη σε 2,4-2,6 βαθμούς Κελσίου στα τέλη του 21ου αιώνα, από τους 3,7 έως 4,8 βαθμούς προηγουμένως. Ωστόσο, οι σημερινές δεσμεύσεις δεν είναι αρκετά φιλόδοξες για τον περιορισμό της θερμοκρασίας στα παραπάνω επίπεδα και επίσης δεν υλοποιούνται στο ακέραιο. Η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη έκθεση στον καύσωνα στην Ευρώπη Ο κίνδυνος για καύσωνες και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα αφορά ιδιαίτερα και την Ελλάδα η οποία, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ, έχει τη μεγαλύτερη έκθεση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, με 79 ημέρες τον χρόνο να υφίσταται επίπονους καύσωνες έναντι 67 ημερών στην Ιταλία και 65 στην Ισπανία.Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Ινδία είναι η χώρα που έχει τη μεγαλύτερη έκθεση, με 267 ημέρες επίπονου καύσωνα. Η Ινδία, όμως, που έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό παγκοσμίως, έχει παράλληλα και ένα από τα χαμηλότερα κατά κεφαλήν ΑΕΠ και επομένως μεγαλύτερη οικονομική δυσκολία για να κινηθεί με ταχύτητα στην πράσινη μετάβαση.Το ίδιο ισχύει για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες και γι’ αυτό ο ΟΟΣΑ, όπως και το ΔΝΤ και άλλοι διεθνείς Οργανισμοί, τονίζει ότι το χάσμα στην κλιματική ανθεκτικότητα μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναδυόμενων οικονομιών θα συνεχίσει να αυξάνεται, διογκώνοντας τις παγκόσμιες ανισότητες, αν δεν υπάρξει οικονομική στήριξη των κλιματικών πολιτικών των δεύτερων από τις πρώτες. Διαφορετικές ταχύτητες Όπως προκύπτει από την έκθεση του ΟΟΣΑ, υπάρχουν διαφορετικές ταχύτητες στην υλοποίηση πολιτικών κατά της κλιματικής αλλαγής μεταξύ των χωρών. Οι χώρες της ΕΕ βρίσκονται στην πρώτη ταχύτητα καθώς έχουν μειώσει τις εκπομπές ρύπων και έχουν δεσμευτεί νομοθετικά για τον στόχο του net zero, μαζί με άλλες 30 χώρες, των οποίων οι συνολικές εκπομπές ρύπων αντιστοιχούν όμως μόλις στο 17,7% των παγκόσμιων εκπομπών. Το 2023, η ΕΕ μείωσε τους ρύπους κατά 9% σε σχέση με το 2022.Οι 38 χώρες του ΟΟΣΑ κατέγραψαν μείωση 3,6% στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου το 2023 σε σχέση με το 2022 και κατά 10% από το 2015. Από την άλλη πλευρά, η μόλυνση συνέχισε να αυξάνεται σε χώρες-εταίρους του ΟΟΣΑ – κατά 4,1% σε σχέση με το 2022 και κατά 12% σε σχέση με το 2015.Στην Κίνα – στην οποία αντιστοιχεί περίπου το 30% των παγκόσμιων ρύπων – σημειώθηκε αύξηση 5% το 2023 και στην Ινδία 7,5%. Επιπλέον, οι δύο αυτές μεγαλύτερες σε πληθυσμό χώρες του κόσμου έχουν διαφορετικό χρονικό στόχο για το net zero – η Κίνα το 2060 και η Ινδία το 2070. Σημειώνεται ότι έως τον περασμένο Σεπτέμβριο 114 χώρες μαζί με τις 27 της ΕΕ είχαν υιοθετήσει στόχους για μηδενικές εκπομπές ρύπων. https://www.naftemporiki.gr/green/climate/2034376/klimatiki-krisi-tin-katioysa-echoyn-parei-oi-draseis-gia-tin-antimetopisi-tis-poly-makria-apo-ton-stocho-toy-net-zero/       Σύστημα ωκεάνιων ρευμάτων είναι σε πορεία κατάρρευσης – Ήδη μια χώρα κάνει λόγο για εθνική απειλή. Η κατάρρευση του AMOC δεν είναι ένα γεγονός που θα αφορά μόνο τον Βορρά. Οι συνέπειες θα είναι παγκόσμιες Μια χώρα που οφείλει το σχετικά ήπιο κλίμα της σε ένα περίπλοκο σύστημα ωκεάνιων ρευμάτων που μεταφέρουν θερμότητα προς τον Βορρά, προειδοποιεί πλέον ότι αυτά τα ρεύματα βρίσκονται σε πορεία κατάρρευσης.Ο λόγος για την Ισλανδία, όπου η κυβέρνηση κηρύσσει τον κίνδυνο «απειλή εθνικής ασφάλειας» και ξεκινά συντονισμένη αντίδραση απέναντι σε ένα ενδεχόμενο που χαρακτηρίζεται «υπαρξιακό». Το ωκεάνιο σύστημα που κρατά ζωντανό τον Βορρά Το Ατλαντικό Μεσημβρινό Ανατρεπτικό Ρεύμα (AMOC) λειτουργεί σαν μια τεράστια ταινία μεταφοράς: ζεστό νερό ρέει από τον Νότο προς τον Βορρά, ψύχεται, βυθίζεται και επιστρέφει ξανά προς τον Νότο. Από αυτή την κίνηση εξαρτάται το κλίμα της βόρειας Ευρώπης — και της Ισλανδίας ιδίως.Χωρίς το AMOC, η Ισλανδία θα ήταν πολύ πιο παγωμένη, δριμεία, με συνεχή καταιγίδα, παγιδευμένη σε έναν κλιματικό κύκλο που θυμίζει Αρκτική περισσότερο παρά Βόρεια Ευρώπη.Γι’ αυτό και η προειδοποίηση είναι τόσο δραματική: το AMOC φαίνεται να επιβραδύνεται, καθώς η θέρμανση του πλανήτη διαταράσσει την εύθραυστη ισορροπία θερμότητας και αλατότητας που το διατηρεί σε λειτουργία. Η επιστήμη γίνεται πιο σαφής — και πιο σκοτεινή Πολλοί επιστήμονες τοποθετούν την κατάρρευση του AMOC στην κορυφή των πιο τρομακτικών κλιματικών σεναρίων. Έρευνες των τελευταίων ετών δείχνουν ότι η επιβράδυνση δεν είναι μόνο πιθανή, αλλά πλέον ίσως και κοντινή. «Η πιθανότητα κατάρρευσης δεν μπορεί πια να θεωρείται χαμηλή», προειδοποιεί ο Στέφαν Ράμστορφ, κορυφαίος ωκεανογράφος και κλιματολόγος του Πανεπιστημίου Πότσνταμ. Κάποιες μελέτες τοποθετούν το «κρίσιμο σημείο» μέσα σε αυτόν τον αιώνα – ακόμη και μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Η επιστήμη δεν έχει καταλήξει στο πότε, αλλά συμφωνεί ολοένα και περισσότερο στο «αν»: η κατάρρευση θεωρείται πλέον πιθανή. Σενάρια καταστροφής Η κατάρρευση του AMOC δεν είναι ένα γεγονός που θα αφορά μόνο τον Βορρά. Οι συνέπειες θα είναι παγκόσμιες: Βαθύς χειμώνας στην Ευρώπη, με θερμοκρασίες που θα πέσουν απότομα. Θάλασσες που ανεβαίνουν στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ και τμήματα της Ευρώπης. Ανατροπή των μουσώνων σε Ασία και Αφρική. Πτώση της γεωργικής παραγωγής, καταρρεύσεις καλλιεργειών, εκτεταμένες πλημμύρες. Και για την Ισλανδία ειδικά: το ενδεχόμενο να βρεθεί ξανά περικυκλωμένη από θαλάσσιο πάγο, όπως πριν από αιώνες. «Η Ισλανδία θα βρεθεί στο επίκεντρο ενός δραστικού περιφερειακού ψυχραντικού φαινομένου», λέει ο Ράμστορφ. Η πρώτη χώρα που σημαίνει συναγερμό Μετά από νέα έρευνα τον Αύγουστο που «σήμανε συναγερμό», ο υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλίματος της Ισλανδίας, Γιοχάν Παλ Γιοχάνσον, ενημέρωσε το υπουργικό συμβούλιο. Τον Σεπτέμβριο, το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας έκανε μια κίνηση-ορόσημο: αναγνώρισε την πιθανή κατάρρευση του AMOC ως κίνδυνο εθνικής ασφάλειας. Πρόκειται για την πρώτη φορά που μια κλιματική απειλή λαμβάνει ανάλογη αποτίμηση στη χώρα. Η απόφαση απαιτεί πλέον: υψηλού επιπέδου κυβερνητικό συντονισμό, σχέδια πρόληψης και θωράκισης, προετοιμασία υποδομών, μεταφορών και της κρίσιμης αλιευτικής βιομηχανίας. «Το κλίμα, η οικονομία και η ασφάλειά μας είναι άρρηκτα δεμένα με τη σταθερότητα των ωκεάνιων ρευμάτων», δήλωσε ο Γιοχάνσον. «Αυτό είναι υπαρξιακή απειλή». https://www.naftemporiki.gr/green/climate/2034295/systima-okeanion-reymaton-einai-se-poreia-katarreysis-idi-mia-chora-kanei-logo-gia-ethniki-apeili/

Στέφανος Τραχανάς: Ο μαθητής και ο δάσκαλος. Ο Γιάννης Ηλιόπουλος και ο Στέφανος Τραχανάς μοιράζονται σκέψεις και εμπειρίες που αναδεικνύουν τον ρόλο του δασκάλου, την πορεία του μαθητή και τη γοητεία της κβαντικής φυσικής μέσα από τη μαθησιακή εμπειρία:   https://physicsgg.me/2025/11/16/στέφανος-τραχανάς-ο-μαθητής-και-ο-δάσκ/